Misja pierwsza.

 Znajdź porządek w trzydziestu minutach chaosu

Wytyczne są proste. Zanalizuj półgodzinny wycinek strumienia telewizyjnego. Za przykład, wzór i inspirację niech służy analiza Raymonda Williamsa z pracy Television. Technology and Cultural Form. Jednak już na wstępie pojawiają się dwa dylematy.

Pierwszy dotyczy stopnia szczegółowości analizy i jest stosunkowo łatwy do rozstrzygnięcia. Pół godziny to za mało żeby przeprowadzić bardziej ogólną analizę, a za dużo, żeby zanadto zagłębiać się w szczegóły. Pozostaje zająć stanowisko pośrodku.

Drugi dylemat jest ciekawszy. Wybrać konkretny program czy oddać się w ręce przypadku? Zdecydować się na coś, co zapowiada się interesująco, czy włączyć telewizor w zupełnie dowolnym momencie? Pierwsza opcja byłaby może łatwiejszym rozwiązaniem. Można by wykorzystać swoje wcześniejsze doświadczenia, rozpocząć analizę już z jakąś wyjściową hipotezą. Za to druga jest ciekawsza. Bardziej odpowiada naturze strumienia telewizyjnego i typowego sposobu odbierania go. Niestety istnieje ryzyko, że przypadkowo wybrany fragment będzie akurat częścią filmu emitowanego w publicznej telewizji, a więc nie przerywanego reklamami. Z oczywistych przyczyn przekreśliłoby to szanse na stworzenie wartościowej analizy strumienia telewizyjnego. By tego uniknąć, włączam telewizor wczesnym popołudniem. Jest kwadrans po trzeciej. Pierwszy kanał, który się pojawia to, jak zapewne w większości polskich domów, TVP 1.

TVP 1, 03.03.2014, 15.15 – 15.45.

1. Prognoza pogody. Zachowawczo ubrana prezenterka na tle typowej dla konwencji programu mapy Polski. Prognoza na najbliższą noc (mapa w kolorze niebieskim) i następny dzień (mapa w kolorze zielonym). Wiosna się zbliża w wesołych podskokach.
2. Napisy końcowe prognozy pogody. Zimna kolorystyka (odcienie niebieskiego), ciepła barwa dźwięku dżingla.
3. Sygnał reklama (1). Logo stacji, fragment ujęcia z serialu Ojciec Mateusz, dżingiel o ciepłej barwie dźwięku i wznoszącej się melodii.
4. Reklama samochodu marki Seat. Ojciec i syn w tym samym stopniu usatysfakcjonowani wyborem pojazdu.
5. Reklama jogurtu Activia. Kobieta w podeszłym wieku i otyły mężczyzna w stroju kucharza zachwyceni jego zbawiennym dla trawienia działaniem.
6. Sygnał reklama (2). W sferze wizualnej to, co poprzednio, dżingiel o melodii opadającej.
7. Sygnał ogłoszenie nadawcy. Logo stacji i zielone wzory na białym tle. Konwencja wiosenna.
8. Zwiastun spektaklu teatru telewizji Norymberga. Bolesne rozliczenie z PRL-em.
9. Zwiastun serialu Homeland.
10. Zwiastun serialu Chicago Fire.
11. Sygnał ogłoszenie nadawcy.
12. Spot zachęcający do udzielenia wsparcia finansowego hospicjum Gajusz pomagającemu chorym dzieciom.
13. Sygnał reklama (1).
14. Spot zachęcający do korzystania z funduszy unijnych.
15. Reklama leku Apap. Pokonaj grypę.
16. Sygnał reklama (2).
17. Czołówka programu Polska non stop. Magazyn reporterów. Dolną część ekranu zajmują fragmenty mapy Polski w kolorze żółtym, górną widoki polskich miast i wsi. Napisy: Blisko Ciebie, Zawsze po Twojej stronie. Głos lektora: Ciekawe reportaże, fascynujący ludzie.
18. Ujęcia przedstawiające przestępców w działaniu. Lektor: Niepostrzeżenie skanują karty płatnicze. Młoda kobieta: To były tak jakby wypłaty bankomatowe. Lektor: Czy korzystając z kart płatniczych możemy czuć się bezpieczni? Urywki wypowiedzi ekspertów.
19. Sygnał programu. Odcienie żółci, mapa Polski, dramatyczny dżingiel.
20. Narrator: Choć wydawało się, że jej pieniądze są bezpieczne, [..] pani Katarzyna została okradziona. Pani Katarzyna korzysta z bankomatu.
21. Pani Katarzyna opowiada o tym, jak została okradziona. Bohaterka przed monitorem, nad dokumentami, następnie w konwencji wywiadu.
22. Lektor kontynuuje opowieść pani Katarzyny. Zdjęcia przechodniów na ulicy.
23. Lektor wyjaśnia pojęcie skimming. Zdjęcia przestępców w działaniu.
24. Ekspert, informatyk i medioznawca, uzupełnia informacje podawane przez lektora, stojąc przy bankomacie.
25. Lektor kontynuuje wyjaśnienia dotyczące sposobu pracy skimmerów. Zdjęcia bankomatów i przestępców w działaniu.
26. Wypowiedź eksperta, ekonomisty, kręcona na setkę.
27. Wypowiedź eksperta, policjantki, kręcona na setkę.
28. Lektor o problemach pani Katarzyny z odzyskaniem pieniędzy. Zdjęcia ludzi korzystających z bankomatów.
29. Pani Katarzyna o swoich problemach z odzyskaniem pieniędzy, setka.
30. Lektor o zabezpieczeniach wprowadzanych przez banki. Zdjęcia nagłówków gazet.
31. Reporter rozmawia przez telefon z właścicielami i przedstawicielami banków. Ich głosy są zniekształcone. Mówią o trudnościach z odzyskaniem skradzionych pieniędzy. Ujęcia przedstawiające reportera, telefon, aparaturę nagrywającą.
32. Lektor o nieskutecznych zabezpieczeniach. Zdjęcia ludzi korzystających z bankomatów.
33. Rozmowa reportera z ekspertem, informatykiem, setka.
34. Lektor o metodach działania przestępców. Zdjęcia bankomatów.
35. Rozmowa reportera z ekspertem, informatykiem, ciąg dalszy.
36. Lektor o problemach pani Katarzyny z odzyskaniem pieniędzy, zdjęcia bohaterki przy monitorze.
37. Pani Katarzyna o swoich problemach z odzyskaniem pieniędzy.
38. Wypowiedź eksperta, ekonomisty.
39. Lektor o tym, co może nas uchronić przed skimmingiem. Zdjęcia przestępców w działaniu.
40. Napisy końcowe programu. Mapa Polski, kolorystyka biało – żółta, dramatyczna muzyka.
41. Sygnał ogłoszenie nadawcy.
42. Zwiastun programu rozrywkowego w konwencji talk show, Świat się kręci.
43. Zwiastun superprodukcji Ben Hur.
44. Sygnał ogłoszenie nadawcy.
45. Spot Loterii Konfigurator TVP. Nagrodą jest samochód, warunkiem udziału wysyłanie sms-ów.
46. Sygnał reklama (1).
47. Reklama leku na przeziębienie i grypę, Nurofen zatoki. Zadowolona z jego działania kobieta w średnim wieku.
48. Reklama preparatu na grzybicę stóp. Zadowolona z jego działania młoda kobieta na plaży.
49. Reklama Banku Zachodniego WBK z udziałem Kevina Spacey.
50. Reklama proszku do prania firanek Vanish. Zadowolona z jego działania młoda kobieta.
51. Reklama elektronicznego pilnika do stóp. Zadowolona z jego działania kobieta.
52. Reklama środku czyszczącego Cilit Bang, z łatwością radzącego sobie z tłustymi plamami na szkle.
53. Reklama supermarketu Jula. Zimowe Okazje.
54. Reklama leku na zaparcia Extra Xenna. Zadowolona z jego działania kobieta w średnim wieku.
55. Sygnał reklama (2).
56. Czołówka programu Okrasa łamie przepisy. Żółto – brązowa kolorystyka, jazzująca muzyka.
57. Gospodarz programu zapowiada temat odcinka, pierniki. Tło: żółty samochód syrenka, pola.
58. Karol Okrasa udaje się do sklepu Lidl, opowiada o zamiłowaniu Polaków do słodyczy.
59. Lektor o Koperniku i piernikach. Zdjęcia starego miasta w Toruniu.
60. Okrasa rozmawia z ekspertem o średniowiecznych recepturach. Tło: Wisła.
61. Przerywnik muzyczny, widoki Torunia.
62. Okrasa przygotowuje polędwiczki z jelenia. Tło: Wisła. Połowę ekranu zajmuje plansza z wymienionymi składnikami.
63. Okrasa rozmawia z ekspertem, piekarzem specjalizującym się w wyrobie pierników.
64. Okrasa przygotowuje sos z pierników do polędwiczek.
65. Okrasa przygotowuje danie z pasternaka.

Komentarz

W tym przypadkowym wycinku strumienia telewizyjnego można wyróżnić pięć segmentów. Pierwszy to zakończenie prognozy pogody (1 – 2), drugi to pierwsze interludium między programami (3 – 16), trzeci stanowi program Polska non stop. Magazyn reporterów (17 – 41), czwarty to drugie interludium (41 – 55), a ostatni to część programu Okrasa łamie przepisy.

Najciekawsze są interludia, gdyż ich kształt w dużej mierze zdeterminowany jest tym, jaki program je poprzedzał, a jaki nastąpi po nich. Pierwsze interludium jest krótsze, zawiera mniej reklam, które są dodatkowo bardziej rozproszone. Jako całość nie są one skierowane do jednej grupy odbiorców. Pierwszy blok reklamowy stanowi reklama samochodu wyraźnie kierowana do mężczyzn oraz reklama jogurtu, kierowana raczej do kobiet. Widoczna jest stereotypizacja genderowych atrybutów i wyobrażonych pragnień. Następnie pojawiają się krótkie zwiastuny teatru telewizji i seriali obecnych w programie stacji w najbliższym czasie. Tuż po nich następują dwa spoty o charakterze społecznym, ten dotyczący hospicjum jeszcze w bloku ogłoszeń nadawcy, ten na temat funduszy unijnych już w bloku reklamowym. Towarzyszy mu reklama leku przeciw grypie, nie kierowana do konkretnej grupy wiekowej czy płciowej.

Pierwsze interludium jest więc, w przeciwieństwie do drugiego, neutralne, nie skierowane do określonej grupy odbiorców. Znamienne jest również rozbicie bloku reklamowego na dwa, krótsze, mniej męczące widza. Wynika to z pragmatycznego charakteru poprzedzającej interludium prognozy pogody. Oglądana jest ona zazwyczaj w celu uzyskania konkretnych informacji, nie ma żadnej wartości rozrywkowej. Gdyby blok reklamowy po niej nazbyt się przeciągał, widz odszedłby od telewizora. Spoty o charakterze społecznym korespondują po części z następującym po nich Magazynem reporterów. Ten program ma już pewne wartości rozrywkowe, ale jego funkcja jest jednak głównie informacyjna. Całe interludium nastawione jest więc na widza traktującego telewizję raczej pragmatycznie, oczekującego konkretnych informacji i nie łaknącego rozrywki. Stąd też w tym zestawie zwiastuny teatru telewizji i ambitniejszych seriali, stąd spoty o hospicjum i funduszach unijnych.

Drugie interludium, poprzedzające program kulinarny, jest zupełnie inne. Jest o wiele bardziej nastawione na rozrywkę, zamiast społecznych spotów dostajemy zwiastun talk show i ogłoszenie o loterii. Blok reklamowy jest o wiele dłuższy i jednoznacznie skierowany do kobiet. Zdecydowana większość należących do niego reklam dotyczy stereotypowych kobiecych atrybutów, w większości z nich bohaterką jest właśnie kobieta. Na rozważania o podtrzymywaniu genderowych stereotypów przez rozmaite formy pojawiające się w strumieniu telewizyjnym nie miejsce tu i nie czas, ale widoczne jest to tutaj wyraźnie. Program Okrasa łamie przepisy jest kierowany do jednoznacznie określonej grupy odbiorców, co interludium dobitnie podkreśla.

Mimo tego, że Polska non stop i Okrasa łamie przepisy kierowane są do różnych grup odbiorców, wykorzystują bardzo podobne schematy. W obu temat programu zostaje przedstawiony z góry, na samym początku. Ma to na celu zachęcenie odbiorcy do pozostania przed odbiornikiem. Inaczej niż w filmie, gdzie liczy się zaskoczenie i nieprzewidywalność, w telewizji widz chce wiedzieć, co go czeka w ciągu następnych kilkunastu minut. Wyjście z kina wymaga o wiele więcej wysiłku niż przełączenie kanału.

Oba programy w podobny sposób posługują się wypowiedziami ekspertów, potwierdzającymi prawdziwość i fachowość prezentowanych tez. Oba posługują się powtarzaniem tych samych motywów i ujęć, uspójniających krótką formę i, paradoksalnie, uatrakcyjniających przekaz. Oba mieszają pierwszoosobowy i trzecioosobowy sposób prowadzenia narracji. W Polsce non stop na plan pierwszy wybija się ten drugi, jako że młody reporter nie jest znaną osobowością telewizyjną. W Okrasa łamie przepisy tekst czytany przez lektora jest uszczuplony na rzecz narracji prowadzonej przez Okrasę, gospodarza programu, postać znaną widzowi, którą on lubi i chce oglądać.

Oba programy pretendują do miana raczej informacyjnych, niż rozrywkowych. Ale też oba są po części i jednym i drugim. Okrasa łamie przepisy składnia się ku rozrywce bardziej, niż Polska non stop, ale w gruncie rzeczy więcej jest między nimi podobieństw, niż różnic. Obecność ekspertów w pewnym sensie ukrywa rozrywkowy charakter tych programów. Usprawiedliwia widza przed nim samym. Sprawia, że oglądanie telewizji staje się czynnością o wartościach poznawczych.

Zabawne jest to, że programy o bardzo podobnej strukturze narracji i funkcjach (choć oczywiście podejmujące odmienne tematy), zostają silnie zróżnicowane przez nadawcę. Reklamy nadawane przed konkretnym programem czasem więcej o nim mówią niż on sam. A na pewno robią to bardziej dobitnie.

Wielcy programiści nie śpią. Młodzi reporterzy i kucharze – celebryci mogą sobie kręcić swoje śmieszne programy. Wszystko i tak rozgrywa się gdzie indziej. O tym jak, z kim i po co decydują... Właśnie kto? No... Przecież... Oni!

{ heroicznie wydedukował /Ł/ }